پرسش :

دختری هستم که از سن 5 سالگی از تاریکی و روح و جن می‌ترسیدم. شب در حیاط ما صدای عجیبی می‌شنوم که خواهرم و پدر یا مادرم نمی‌شنوند. من از تماشا کردن فیلم‌های ترسناک می‌ترسم. بعضی اوقات هم تماشا نمی‌کنم. می‌دانم که جن وجود دارد. بنده چکار کنم که ترس نداشته باشم راهی خوب به من نشان دهید؟

پاسخ :
خواهر گرامی اولین مطلبی که لازم است به آن توجه کنید این است که ترس می‌تواند فقط یک علامت باشد یعنی در واقع انسان مشکل دیگری دارد که آن مشکل به صورت ترس خود را نشان داده است در این صورت از بین بردن ترس یعنی از بین بردن یک نشانه و باقی ماندن اصل مشکل پس اولین توصیه ما به شما این است که به کمک مشاوره حضوری به دنبال کشف علل آن بر آئید و این مشکل را رفع کنید.
مطمئن باشید مراجعه حضوری تأثیری عمیق‌تر و مفیدتر خواهد داشت.
ما سؤال شما را به دو قسمت تقسیم میکنیم. الف) ترس از جن، ب) ترس از تاریکی. و سپس راهکارهایی برای شناخت و درمان هر یک ارائه می‌دهیم.

الف) ترس از جن
اصولاً ترس از جن دو منشأ می‌تواند داشته باشد:
1. منشأ شناختی (شناخت نادرست و غیر واقعی از جن).
2. فشار روانی: اگر شناخت ما نسبت به جن، واقعی و خالی از هر گونه خرافه باشد منشأ شناختی ترس از جن از بین خواهد رفت.
مردم عوام و ناآگاه، خرافات زیادی درباره این موجود ساخته‌اند که با عقل و وحی هماهنگی ندارد و به همین جهت یک چهره خرافی و غیر منطقی به این موجود داده که وقتی کلمه جن گفته می شود، مشتی خرافات نیز با آن تداعی می‌شود. موجوداتی با اشکال عجیب و غریب و وحشتناک، موجوداتی دم دار و سم دار! موذی و پرآزار، کینه توز و بدرفتار که ممکن است با ریختن یک ظرف آب داغ در یک نقطه خالی، خانه‌هایی را به آتش کشند! ولی با توجه به آنچه در متون دینی و تجربیات واقعی و بدون خرافه انسانها دیده می‌شود جن ها نیز مانند انسانها موجوداتی هستند که زندگی می‌کنند و برای انسان ضرری ندارند پس ترس از آنها وجهی ندارد.[1] پس با توکل به خدا و با توجه به مطالب فوق هر گاه احساس ترس کردید. بسم الله الرحمن الرحیم بگویید و سوره ناس و فلق را بخوانید و مطمئن باشید خطری شما را تهدید نمی‌کند.
عامل روانی ترس از جن موقعی مطرح است که شخص با اینکه می‌داند جن هیچ ضرری برای انسان ندارد ولی باز ترس از جن وجود او را فرا میگیرد، مثل کسی که می‌داند مرده هیچ ضرری ندارد ولی باز از مرده می‌ترسد. در این نوع ترس تصور و تخیل فرد، قوی است و این خود موجب می‌شود که از کاهی، کوهی بسازد. برای درمان این نوع ترس توجه به این نکات خوب است:

1. از تماشای فیلم‌های پلیسی و جنایی و وحشتناک و گوش دادن و خواندن بعضی داستان‌های مهیج و خبرهای وحشت آفرین خودداری شود.

2. از ارتباط با افراد ترسو و اشخاصی که در مورد جن و مسائل ترس آور و خرافی آن سخن می‌گویند دوری شود.

3. لازم است وقت‌های فراغت و بی کاری با کارها و فعالیت‌های مفید پر شود. زیرا این فرصت‌ها زمینه ای مناسب برای هجوم این گونه تخیلات است. حتی می‌توانید اگر کاری نیافتید ذکری را تکرار کنید و یا به حفظ شعر... بپردازید. تعابیر قرآن درباره جن:
1. موجوداتی‌اند که از آتش آفریده شده‌اند، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[2]
2. دارای علم و ادراک و تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال‌اند.[3]
3. دارای تکلیف و مسئولیت از طرف خداونداند.[4]
4. گروهی از آنها مؤمن و گروهی کافراند.[5]
5. آنها دارای حشر و نشر و معادند.[6]
6. خلقت آنها در روی زمین قبل از خلقت انسانها بوده است.[7]
7. طائفه جن نیز مرد و زن دارند.[8]
پس مطالب بالا که از قرآن است واقعی است امّا این که آنها در تاریکی‌اند و پیوسته قصد آزار شما را دارند مطلبی خرافی است و افرادی که این گونه سخنان را به زبان می‌آورند از حقیقت این موجود چیزی جز خرافه چیزی نمی‌دانند.

ب) ترس از تنهایی و تاریکی
گاهی مردم با آنکه میدانند یک چیز اصلاً خطرناک و ترس آور نیست باز هم از آن می‌ترسند. مثلاً برخی از قرار گرفتن در تاریکی و یا تنها ماندن هراس دارند بدون اینکه هیچ دلیل موجه یا ترس واقعی وجود داشته باشد. برای درمان این پدیده می‌توان از این نکات بهره برد:

1. افزایش آگاهی و شناخت: ریشه بسیاری از ترس‌ها جهل است. چون نمی‌دانیم فلان مسأله به چه صورت و کیفیتی است از آن می‌ترسیم پس بالا بردن آگاهی و توجه به این که تمام آن چیزهایی که در تنهایی و تاریکی وجود دارند همان چیزهایی است که در روشنایی و در حضور دیگران هم وجود دارند، ترس از ما دور می‌شود.

2. پرهیز از خیالبافی: خیلی مواقع خیالبافی‌های کاذب برای ما دردسر ساز می‌شوند پس با مشغول کردن خود به سرگرمی‌های مفید از خیالبافی و توجه به ترس دوری کنیم تا ترس هم از ما دور شود. خیالبافی و توجه و تمرکز به توهمات اگر استمرار پیدا کند و پیوسته تکرار شود، می‌تواند انسان را از واقعیت دور کند تا جایی که از هر حرکت، صدا، سایه و ... تفاسیری در جهت خیال و تصور خود به ذهن راه دهد. به عنوان مثال کسی که دائما تصور دارد دزد به خانه او می‌آید و گوش‌های خود را دائماً تیز کند و منتظر ورود او باشد. از هر صدایی تفسیری نادرست می‌سازد. صدای باد و حرکت شاخه‌های درخت، راه رفتن گربه، صداهایی که از بیرون می آید را در جهت فکر نادرست خود تفسیر می‌کند. پس برای این که مطمئن شویم باید از کانال اصلی وارد شود و به دنبال علل اصلی باشیم.

3. غرقه سازی: اینکه فرد خودش را در جاهای کاملاً تاریک قرار دهد تا این تجربه را به دست آورد که تاریکی مضر نیست. البته در این روش می‌تواند برای دفعات اول همراه کسی باشد و آرام آرام خودش به تنهایی این کار را انجام دهد.

4. استفاده از اعتقادات مذهبی: ما به عنوان یک معتقد به خدا، می‌دانیم که خدا یک لحظه هم از ما غافل نیست و از طرفی خداوند قادر و تواناست. پس ما در هر جا و هر لحظه می‌توانیم از او کمک بخواهیم و به قدرت او تکیه کنیم. این نوع تفکر به انسان آرامش می‌دهد و ترس را دور می‌کند.

5. کوچک گرفتن مسأله و عدم توجه جدّی به آن و این که من قوی‌تر از آن هستم که از این مسأله هراس داشته باشم.

در پایان متذکر می شویم که ترس مشکل حادّی نیست و تا حدی در همه نوجوانان شایع است و با تمرین کردن و کمک گرفتن از مشاور به راحتی قابل درمان است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. غالب، مصطفی، غلبه بر ترس، ترجمه جواد صالحی، تهران: پاسارگاد، 1374.
2. کجباف، محمدباقر، روانشناسی روانشناسی ترس، تهران: آوای نور، 1381.
3. قاسم‌زاده، حبیب‌الله، رفتار درمانی شناختی، تهران: ارجمند، 1391.
4. هالجین، ریچارد و کراس ویتبورن، سوزان، آسیب‌شناسی روانی: دیدگاههای بالینی درباره اختلال‌های روانی بر اساس DSM-IV-TR، ترجمه: یحیی سیدمهدی، تهران: روان، 1391.
5. شرفی، محمدرضا، جوان و نیروی چهارم زندگی: اراده خودساز شخصیت، تهران: سروش، 1389.
6. سبحانی تبریزی، جعفر، رمز پیروزی مردان بزرگ، قم: نسل جوان، 1388.
7. پیل، نورمن وینسنت، معجزه اراده، ترجمه وجیهه آزرمی، تهران: انجمن اولیاء و مربیان، 1387.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ج25، ص156 ـ 154، با کمی تصرف و تلخیص.
[2]. الرحمن/15.
[3]. جن.
[4]. جن و الرحمن.
[5]. جن/11.
[6]. جن/15.
[7]. حجر/27.
[8]. جن/6.

منبع: اندیشه قم